09122184887
09123058863
021-77717630
021-77707159
پست الکترونیکی: info@sazmano.ir
آدرس: تهران،تهرانپارس ،فلکه اول،خیابان گلبرگ ، برج سبز، بلوک B ، طبقه ششم ، واحد ۳۱
همانطور که می دانید محاسبه ممان اینرسی یا گشتاور دوم سطح یکی از محاسبات پایه ای در طراحی سازه است . به جرات می توانم بگویم اگر مقدار ممان اینرسی را به درستی محاسبه نکنید قطعا مابقی محاسبات سازه ای شما مانند محاسبه اساس مقطع، شعاع ژیراسیون را اشتباه انجام خواهید داد.
ما با استفاده از یک فرمول و روش های متفاوت می توانیم ممان اینرسی مقاطع مختلف از جمله ممان اینرسی مثلث و مستطیل را بدست آوریم.
در این مقاله جامع ابتدا مفهوم ممان اینرسی را بیان می کنیم سپس بافرمول و روش های متفاوت ممان اینرسی مقاطع مختلف مانند مستطیل، مثلث و مقاطع مرکب را محاسبه می کنیم.
با مطالعه این مقاله چه میآموزیم؟
مفهوم ممان اینرسی چیست؟ و چند مثال مفهومی برای درک بهتر آن
محاسبه ممان اینرسی به کمک فرمول اصلی آن
محاسبه ممان اینرسی مستطیل
محاسبه ممان اینرسی اینرسی مثلث
روش انتقال برای محاسبه ممان اینرسی
روش چرخش (دوران) محورها در محاسبه ممان اینرسی
محاسبه ممان اینرسی مقاطع مرکب
در سازه، یکی از مهمترین نیروهایی که به هر عضو، مانند تیرها، وارد میشود ممان یا لنگر است.
در نتیجه عضو باید به گونهای طراحی شود که در مقابل این لنگرها مقاومت مناسبی داشته باشند.
از این رو، یکی از مهمترین راه کارها برای طراحی اعضای خمشی، افزایش ممان اینرسی مقطع آنها میباشد تا در مقابل خمش مقاومت نمایند.
برای پاسخ به این سؤال، از مثال استفاده مینماییم:
مثال 1) دو میله به طول 1 متر را در نظر بگیرید.
در دو سر این میلهها وزنههایی 5 کیلوگرمی نصب شده است، با این تفاوت که این وزنهها در یکی از میلهها کاملاً در دو انتهای میله قرار داده شدهاند اما در میلهی دیگر این دو وزنه با فاصله کمتری در مرکز میله قرار دارند.
در صورتی که بخواهیم این دو میله را از وسط به کمک یک دست، حول محوری عمود بر محور میله بچرخانیم، به نظر شما چرخاندن کدام میله راحتتر خواهد بود؟
به احتمال زیاد شما هم موافق هستید که چرخاندن میلهی دوم راحتتر میباشد.
دلیل این پدیده، با توجه به اینکه جرم هر دو میله برابر میباشد، تفاوت ممان اینرسی میله هاست، به طوریکه میلهی دوم به دلیل ممان اینرسی کمتر، مقاومت کمتری هم در مقابل چرخش از خود نشان میدهد.
با ذکر این مثال میتوان فهمید که ممان اینرسی ارتباط زیادی به نحوهی توزیع جرم در مقطع خواهد داشت بهطوریکه هر چه جرم به مرکز سطح نزدیکتر باشد، ممان اینرسی هم کمتر خواهد بود.
مثال 2)این پدیده را در پرش شناگران از ارتفاع هم میتوان مشاهده کرد.
در این حالت، شناگر بدن خود را طوری جمع مینماید که تمامی جرم بدن به مرکز آن نزدیک شده تا چرخش بدن راحتتر شود.
در این حالت در واقع سرعت دوران بدن (ω) بیشتر خواهد بود.
در برخی از اعضای سازهای مانند تیرها، نیروی اصلی و حاکم بر طراحی عضو معمولاً خمش میباشد.
در نتیجه افزایش ممان اینرسی در این اعضا اهمیت زیادی خواهد داشت.
تیرهای I شکل با توجه به نکات ذکر شده، به دلیل دورتر شدن جرم از مرکز سطح (به عبارت دقیقتر، تار خنثی)، دارای ممان اینرسی بیشتری در مقایسه با یک مقطع مستطیلشکل با جرم برابر میباشد.
همچنین، ساخت تیرهای لانهزنبوری هم دقیقاً با همین فلسفه، به خصوص در گذشته رواج یافت تا با دورتر کردن مصالح از تار خنثی، بتوان توانایی مقطع در تحمل خمش را افزایش داد.
تار خنثی (Neutral Axis) برای هر مقطع، محوری است که در هنگام خمش، تنش خمشی بر روی آن صفر باشد .یا به عبارتی، کشش و یا فشار ناشی از خمشی بر روی این محور ایجاد نشود، در نتیجه این محور تغییرشکل هم نمیدهد.
ممان اینرسی یک سطح، از حاصلضرب مساحت المان های کوچک (dA)، در مجذور فاصلهی آن ها تا تار خنثی (y2) به دست میآید.
در شکل زیر، مشاهده میشود که مقطع به المانهای کوچک تقسیم شده است.
برای محاسبهی ممان اینرسی کل مقطع، مساحت هر المان A، در d2 ضرب خواهد شد.
در ادامه، این فرمول را میتوان در محاسبه ممان اینرسی مقاطع پرکاربرد استفاده نمود.
به عنوان مثال، ممان اینرسی مستطیل و ممان اینرسی مثلث در بخش بعد محاسبه شده است.
ممان اینرسی را میتوان برای محورهای مختلف محاسبه نمود.
در شکل زیر دو محور اصلی مقطع (محورهای x و y) نشان داده شدهاند.
برای محاسبهی ممان اینرسی مستطیل حول محور x به صورت زیر عمل مینماییم:
به همین ترتیب در صورتی که ممان اینرسی را حول محور y هم محاسبه نماییم این مقدار برابر با Iyy = (hb3)/12 خواهد بود.
همانطور که مشاهده می شود بٌعد ممان اینرسی طول به توان چهار است.
همان طور که از فرمولهای نهایی حاصل برای هر یک از محورها هم مشخص میباشد، به دلیل اینکه در حالت اول فاصلهی مصالح از محور دوران (محوری که ممان اینرسی حول آن محاسبه میشود) دورتر است، در نتیجه Ixx > Iyy خواهد بود.
در شکل زیر هم مشاهده میشود برای مقطع 1 که دوران حول محور x انجام میشود، به دلیل بزرگتر بودن ممان اینرسی، مقطع کمتر دچار تغییرشکل شده است.
یکی دیگر از شکلهای پرکاربرد که میتوان ممان اینرسی آن را محاسبه نمود مثلث است.
در ابتدا ممان اینرسی حول محوری افقی عبوری از مرکز سطح (محور c-c) محاسبه میشود:
با استفاده از همین روش و انتگرالگیری حول محورهای مختلف میتوان ممان اینرسی را محاسبه نمود.
در ادامه ممان اینرسی حول محور عبوری از ضلع BC محاسبه شده است.
ممان اینرسی حول محور عبوری از ضلع BC:
با توجه به محاسبات فوق میتوان به این نتیجه رسید که محاسبهی ممان اینرسی حول محورهای مختلف از طریق انتگرالگیری چندان ساده نبوده و احتیاج به صرف وقت و دقت فراوانی میباشد. به همین دلیل بسیاری از مهندسین، ممان اینرسی اشکال اصلی را حول محورهای مهم آن به خاطر میسپارند.
در جدول زیر ممان اینرسی برخی اشکال مهم حول محورهای اصلی آنها قابل مشاهده است.
همانطور که مشاهده شد تا به اینجا ممان اینرسی به کمک انتگرالگیری حول محورهای مختلف مقاطع محاسبه شد . در پایان متوجه شدیم که به دلیل زمانبر بودن این محاسبات بهتر است فرمول ممان اینرسی حول محورهای اصلی برای برخی اشکال را به خاطر بسپاریم.
اما در بسیاری از حالات نیاز به محاسبهی این پارامتر، حول سایر محورهای عبوری از مقطع هم داریم و طبیعتاً امکان به خاطر سپردن ممان اینرسی، حول تمامی محورها وجود ندارد.
در این مواقع استفاده از روش انتقال محورها بسیار مفید است.
با توجه به این قانون با داشتن ممان اینرسی حول یک محور، میتوان ممان اینرسی را حول سایر محورهایی که موازی با محور اولیه میباشند، محاسبه نمود.
به عنوان مثال در شکل زیر، ممان اینرسی حول محورهای x و y را میتوان بر حسب ممان اینرسی حول محورهای x0 و y0 به کمک فرمول زیر محاسبه نمود:
در این رابطه d فاصلهی دو محور موازی و A هم مساحت کل مقطع میباشد.
به عنوان مثال در بخش قبل متوجه شدیم که ممان اینرسی مستطیل حول محور عبوری از مرکز سطح آن hb2)/12) خواهد بود.
حال در شکل زیر، با توجه به قانون محورهای موازی، ممان اینرسی حول محور p به صورت زیر محاسبه میشود:
به همین صورت برای مثلث هم میتوان، ممان اینرسی را حول قاعده، با توجه به ممان اینرسی حول محور عبوری از مرکز سطح محاسبه نمود (هر دو مقدار در بخش قبل محاسبه شدهاند).
گاهی اوقات ممکن است نیاز به محاسبهی ممان اینرسی حول محوری داشته باشیم که موازی با هیچ یک از محورهای اصلی نباشد.
در این صورت با داشتن ممان اینرسی در دو جهت عمود بر هم و با استفاده از زاویهی محور مورد نظر با محورهای ذکر شده، ممان اینرسی را میتوان محاسبه نمود.
به عنوان مثال در شکل زیر ممان اینرسی حول محور ′x و ′y مدنظر میباشد.
این دو محور با محورهای x و y زاویهی θ ساختهاند.
با فرض اینکه ممان اینرسی حول محورهای x و y، به کمک فرمولها و روشهای گفته شده در بخشهای گذشته، قابل محاسبه باشند، با استفاده از فرمول ذیل، ′Ix و ′Iy هم محاسبه می شوند:
گاهی اوقات نیاز به محاسبهی ممان اینرسی مقاطع مرکب مانند مقطع I شکل داریم. در این شرایط میتوان مقطع اصلی را به چند مقطع شناخته شده تقسیم نمود و ممان اینرسی هر یک از مقاطع را به صورت جداگانه، به کمک یکی از روشها در بخشهای گذشته محاسبه نمود، سپس با ترکیب نتایج، ممان اینرسی کل مقطع را به دست آورد.
در شکل زیر ممان اینرسی یک مقطع تیر ورق، حول محور x محاسبه شده است.
با دقت در این شکل مشخص میشود که مقطع از سه قسمت تشکیل شده است، دو مستطیل افقی و یک مستطیل عمودی.
ممان اینرسی مستطیل عمودی با توجه به اینکه محور x از مرکز سطح آن عبور نموده است برابر با فرمول ارائه شده در بخش اول میباشد:
ممان اینرسی مستطیلهای افقی بالا و پایین، با توجه به قانون انتقال محورها محاسبه میشود:
حال با جمع ممان اینرسی سه شکل، ممان اینرسی کل مقطع به دست میآید:
با توجه به نکات ذکر شده، به نظر شما در صورتی که ممان اینرسی حول محور y هم محاسبه شود، آیا مقدار آن بزرگتر از Ix خواهد بود یا کوچکتر؟
09122184887
09123058863
021-77717630
021-77707159
پست الکترونیکی: info@sazmano.ir
آدرس: تهران،تهرانپارس ،فلکه اول،خیابان گلبرگ ، برج سبز، بلوک B ، طبقه ششم ، واحد ۳۱